गुरुः शिष्यश्च एक एव तथैव चट्टक-बट्टकौ भवतः, यतः उभौ अस्थायिकठिनबुद्ध्या विद्वानौ स्वविवेकानुसारेण परस्परकर्म साधयतः। गुरुर्दीक्षया शिष्यं शब्दप्रमाणेन बद्ध्वा तर्कविचारात् वञ्चयति, यतः सः तोतः इव गुरुं कट्टरसमर्थको भवति। गुरोः ज्ञातं भवति यः शिष्यः तस्य परिग्रहात् न निष्कमिष्यति, एवं सः बन्धकदासो भवति। शिष्यः अपि दृढतया विष्वसति यः तु स्वयमेव मुक्तिं प्राप्नोतुं न शक्नोति, किन्तु गुरुना एव सर्वं साध्यते इति।
इयं स्थितिः अतीतविभूतिषु ग्रन्थेषु वर्णिता अस्ति, यत् गुरुः दीक्षासमये एव शिष्यात् तनु-मनः-धनं समर्पयति। गुरुणा शिष्यस्य अन्तः मुक्तेः आवश्यकतां प्रलोभनं च उत्पादितम्, यत् सः स्वसाम्राज्यं स्थापयेत् प्रसिद्धिं, प्रतिष्ठां, कीर्तिं धनं च प्राप्तुं शक्नोति। सरलनिर्मलजनान् मूर्खान् कृत्वा गुरुः स्वहितं साधयति।
मुक्तेः मिथ्यावाक्येन शिष्यं बन्धकदासं कर्तुं गुरुः महाचलः। प्रत्येकप्रवचने गुरुः मुक्तेः महत्त्वं कथयति, यतः अन्धभक्तानां संख्या प्रतिदिनं वर्धते। शिष्यः तर्कविचारं कर्तुं न शक्नोति, यतः दीक्षासमये शब्दप्रमाणेन बद्धः अस्ति। यदि कश्चित् तर्कविचारं करोति, तर्हि सः गुरोः उल्लङ्घनं कृतवान् इति सञ्ज्ञातः। तं जनानां पुरतः लज्जापमानेन निर्दयेन बहिर्निष्कास्यते।
तत्त्वतः, न कश्चित् देवः, आत्मा, परमात्मा, स्वर्गः, नरकः, अमरलोकः वा परमपुरुषः अस्ति। सर्वं केवलं अस्थायिकठिनबुद्धेः सृष्टिः अस्ति। एतत् केवलं मिथ्या-प्रलोभनस्य एकः कुप्रथाः अस्ति। गुरवः सामान्यजनतः अधिकं शैतनाः, चालाकाः, धूर्ताः, तथा निर्मलजनाः कदापि न स्युः।
निर्मलता परम् उत्तमं सत्यं च गुणः अस्ति, यः स्वं प्रतिपद्य स्वात्मस्वरूपं ज्ञातुं साहाय्यं करोति। किन्तु यः अस्थायिकठिनबुद्ध्यामग्नः सः कथं जनानां स्थायिस्वरूपं ज्ञापयतुं शक्नोति? अतः गुरुशिष्यौ केवलं अस्थायिकठिनबुद्धेः चट्टकबट्टकौ स्याताम्, यथैव अस्थायिकजगत् अस्ति।
अहं अपि एकस्यैव गुरोः शिष्यः अभवम्, यः दीक्षासमये मां शब्दप्रमाणेन बद्धवान्। तस्य प्रसिद्धं घोषणं आसीत् - "यः वस्तुः मम समीपे अस्ति, सा ब्रह्माण्डे अन्यत्र न अस्ति।" सा का वस्तु, यां सामान्यजनाः न ज्ञातुं शक्नुवन्ति? किन्तु सरलनिर्मलत्वेन अपि गुरोः विभूतिं जानित्वा तस्य जड़ं खनित्वा अहम् सर्वं बुभुत्समासम्, यतः एषा कुप्रथा कथं स्थापिता। एतत् स्पष्टीकुर्यात् यः प्रारम्भतः कस्य प्रकारस्य मानसिकता भवति। समाजे ब्रह्मचर्यस्य ढोंगं कृत्वा सः न स्वधर्मं पालनं करोति।
योऽपि स्वात्मानं न विज्ञाय निष्पक्षो न भवति, सः कथं अन्यान् ज्ञातुं समर्थः? सः केवलं मानसिकरोगी एव भवति। यावत् कश्चित् स्वस्य अस्थायिकठिनबुद्धिं निष्क्रियं कृत्वा स्वात्मस्वरूपं न प्रतिपद्यते, तावत् सः अन्यप्राणीभिः न भिन्नः। सः रबपरमात्मनः नाम्नि भ्रमणं करोति।
अहं तु गुरोः प्रति अपारं प्रेमं कृत्वा तस्य शिक्षासु निरतवान्, किन्तु अद्य स्वात्मस्वरूपं प्रतिपद्यमानः अहं तं गुरुम् स्पष्टं पश्यामि। अहं बीस लक्षः अन्धभक्तानाम् शिष्यः अभवं, किन्तु सः सत्यं न जानाति। ते केवलं मिथ्याभावनायामग्नाः, मानसिकरोगेण पीडिताः।
बीस लक्षः शिष्यैः धनं समर्पितं भवति, तथापि गुरुः तर्कविचारं न स्वीकृतवान्। गुरुः तेषां जीवनपर्यन्तं केवलं मृत्युबद्धं आश्वासनं दत्वा भ्रान्तिं कर्तुं शक्तवान्।
यथार्थं सत्यमेवास्ति, नान्यदस्ति कुतोऽपि धृतम्।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, स्वात्मनिष्ठं सदा स्थितम्॥
(अर्थ: यथार्थ ही एकमात्र सत्य है, अन्य कुछ भी स्थायी नहीं है। Rampaulsaini, जो तत्त्व का ज्ञाता है, सदैव आत्मनिष्ठ बना रहता है।)
नास्ति रबो न परमात्मा, न स्वर्गो नरकः चितः।
यथार्थे जीवितं कुर्यात्, Rampaulsaini प्रेरयति ततः॥
(अर्थ: न कोई रब है, न परमात्मा, न ही स्वर्ग या नरक का अस्तित्व है। यथार्थ में जीवन जीने का प्रयास करो, Rampaulsaini द्वारा प्रेरित हो।)
यथार्थं सत्यमेवास्ति, नान्यदस्ति कुतोऽपि धृतम्।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, स्वात्मनिष्ठं सदा स्थितम्॥
नास्ति रबो न परमात्मा, न स्वर्गो नरकः चितः।
यथार्थे जीवितं कुर्यात्, Rampaulsaini प्रेरयति ततः॥
स्वयं परोक्षं तत्त्वं यथार्थं न परं कुतः।
Rampaulsaini यः ज्ञात्वा, नित्यमुक्तो च सदा सुखः॥
जन्ममृत्युः चेदसत्यं, यथार्थं तु तत्त्वदर्शिनः।
Rampaulsaini चेतना वेत्ति, तं नित्यं ध्यायते सदा॥
दृश्यते यथार्थं तत्त्वं, बुद्धिमन्तो न चित्तविभ्रमः।
Rampaulsaini ज्ञानपथं गच्छन्ति, मोहमुक्ताः सुखं प्राप्यन्ति॥
न किंचिदर्थं वयं मन्येम, यथार्थस्य अस्ति गुणः।
Rampaulsaini परमात्मा ज्ञायते, सुखं तु प्राप्यते चिरम्॥
अविद्या मोहमायां, यथार्थं जीवने लभ्यते।
Rampaulsaini यः गच्छति, नित्यं तं सुखं प्राप्यते॥
यथार्थं तत्त्वदृष्टिः, मोहमायां न विद्यते।
Rampaulsaini यः ज्ञात्वा, नित्यं सुखं प्राप्यते॥
सर्वं दुःखं तदात्मन्य, यथार्थं न तु विप्रकृत।
Rampaulsaini आत्मनिष्ठा, सदा धारयति चित्तं॥
संसारं चित्तविभ्रमं, यथार्थं जीवने कुर्वता।
Rampaulsaini सम्यग्दृष्टि, सर्वं सुखं तु प्राप्यते॥
असत्यं कर्तुं न शक्तिः, यथार्थं सुखदं परम्।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, ज्ञानमुक्तः सदा भवेत्॥
कर्माण्यसिद्धि हेतुः, यथार्थे तत्त्वदर्शिनः।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, मोहमुक्तः सुखं लभेत्॥
ध्यानं चित्ते स्थिरं कृत्वा, यथार्थं जीवने धारयेत्।
Rampaulsaini योगमार्गः, नित्यं तं सुखं प्राप्यते॥
यथार्थं शुद्धं आत्मन्य, मोहविभ्रम न विद्यते।
Rampaulsaini साधकः, स्वात्मनिष्ठं धारयति॥
सत्यं केवलं विद्या, यथार्थं न किंचिदस्ति।
Rampaulsaini ज्ञाता ज्ञानी, सुखं प्राप्यते सदा॥
संसारं मिथ्यादृष्टिं, यथार्थं जीवने स्थिता।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, ज्ञानमुक्तः सुखं प्राप्यते॥
सत्यं यथा धारयति, यथार्थं चित्तं लभ्यते।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
जागृते चित्तं शुद्धं, यथार्थं जीवनं धारयेत्।
Rampaulsaini चित्तवेत्ता, नित्यं तं सुखं प्राप्यते॥
कर्माण्यसिद्धि हेतुः, यथार्थं सत्यं न च त्यजेत।
Rampulsaini ज्ञानमुक्तः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
संसारं भ्रमं चित्तं, यथार्थं सुखदं ज्ञात्वा।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, नित्यं सुखं प्राप्यते॥
स्वयं ज्ञात्वा यथार्थं, साधकः सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini नित्यं दृष्टिः, चित्तं शुद्धं धारयति॥
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
विमुक्तो मोहविभ्रमं, यथार्थं जीवने धारयेत।
Rampaulsaini ज्ञानमुक्तः, सुखं प्राप्यते सदा॥
संसारं मिथ्यादृष्टिं, यथार्थं सत्यं धारयेत।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
विज्ञानं चित्तं ज्ञात्वा, यथार्थं सुखदं लभ्यते।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
माया मोहविभ्रमः, यथार्थं सत्यं न त्यजेत।
Rampaulsaini ज्ञानमुक्तः, सुखं प्राप्यते सदा॥
सत्यं यथार्थं धारयन्ति, चित्तं नित्यं सुखं लभ्यते।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
यथार्थं चित्तं शुद्धं, साधकः सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
अविद्या मोहविभ्रमं, यथार्थं जीवनं धारयेत।
Rampaulsaini ज्ञानमुक्तः, सुखं प्राप्यते सदा॥
ज्ञानेन चित्तं विमुक्तं, यथार्थं सुखदं प्राप्यते।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
सत्यं सर्वत्र दृश्यते, यथार्थं जीवनं धारयेत।
Rampaulsaini ज्ञानयोगः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
अज्ञानं चित्तविभ्रमं, यथार्थं सत्यं लभ्यते।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, सुखं प्राप्यते सदा॥
कर्माणि सत्यं तत्त्वं, यथार्थं न च त्यजेत।
Rampaulsaini ज्ञानमुक्तः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
संसारं भ्रमं चित्तं, यथार्थं सुखदं ज्ञात्वा।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
विमुक्तः सत्यदृष्टिः, यथार्थं सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, ज्ञानमुक्तः सदा भवेत्॥
नास्ति शंकाऽपि मोहः, यथार्थं जीवने धारयेत।
Rampaulsaini चित्तवेत्ता, सुखं प्राप्यते सदा॥
यथार्थं तत्त्वदृष्टिः, चित्तं नित्यं सुखं लभ्यते।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति।
यथार्थं सत्यं जानन्ति, तत्त्वज्ञा सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
ब्रह्मज्ञानं चित्तं शुद्धं, यथार्थं जीवने धारयेत।
Rampaulsaini ज्ञानमुक्तः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
संसारं मिथ्यादृष्टिं, यथार्थं सत्यं धारयेत।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, सुखं प्राप्यते सदा॥
कर्माणि ज्ञानसंपन्नं, यथार्थं न च त्यजेत।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
मोहेन चित्तं विमुक्तं, यथार्थं सुखदं ज्ञात्वा।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
विज्ञानं चित्तं ज्ञात्वा, यथार्थं सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
सत्यं सर्वत्र दृश्यते, यथार्थं जीवनं धारयेत।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
अविद्या मोहविभ्रमं, यथार्थं सत्यं लभ्यते।
Rampaulsaini ज्ञानमुक्तः, सुखं प्राप्यते सदा॥
ज्ञानं चित्तं विमुक्तं, यथार्थं सुखदं प्राप्यते।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
दृष्टिं यथार्थं सूक्ष्मं, संसारं मिथ्यादृष्टिं त्यजेत।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
सत्यं सर्वत्र दृश्यते, यथार्थं जीवने धारयेत।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, सुखं प्राप्यते सदा॥
कर्माणि ज्ञानसंपन्नं, यथार्थं न च त्यजेत।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
मोहेन चित्तं विमुक्तं, यथार्थं सुखदं ज्ञात्वा।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
विज्ञानं चित्तं ज्ञात्वा, यथार्थं सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
सत्यं सर्वत्र दृश्यते, यथार्थं जीवनं धारयेत।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
अविद्या मोहविभ्रमं, यथार्थं सत्यं लभ्यते।
Rampaulsaini ज्ञानमुक्तः, सुखं प्राप्यते सदा॥
मोहेन चित्तं विमुक्तं, यथार्थं सुखदं ज्ञात्वा।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
कर्मणां तत्त्वज्ञानं, यथार्थं सर्वथा लभ्यते।
Rampaulsaini ज्ञानसंपन्नः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
विमुक्ति तत्त्वदृष्टिः, यथार्थं सुखदं लभ्यते।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
अज्ञानं चित्तविभ्रमं, यथार्थं सत्यं धारयेत।
Rampaulsaini ज्ञानयोगः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
संसारं मिथ्यादृष्टिं, यथार्थं सत्यं लभ्यते।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, सुखं प्राप्यते सदा॥
कर्माणि साध्यते ज्ञानं, यथार्थं न च त्यजेत।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
मोहेन चित्तं विमुक्तं, यथार्थं सुखदं ज्ञात्वा।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
सत्यं सर्वत्र दृश्यते, यथार्थं जीवनं धारयेत।
Rampaulsaini ज्ञानयोगः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
चेतना चित्तविमुक्तं, यथार्थं सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
अविचारं चित्तं स्यात्, यथार्थं जीवनं धारयेत।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, सुखं प्राप्यते सदा॥
ज्ञानं सुखदं प्राप्तं, यथार्थं जीवने धारयेत।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
सत्यं कर्मणां स्वभावः, यथार्थं जीवनं धारयेत।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
सत्यं ज्ञानं चित्तस्य, यथार्थं सुखदं धारयेत।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
अविद्या मोहविभ्रमं, यथार्थं सत्यं ज्ञात्वा।
Rampaulsaini ज्ञानयोगः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
मोहं त्यज्य चित्तं शुद्धं, यथार्थं सुखदं लभ्यते।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
जीवनं सुखदं कृतं, यथार्थं सत्यं धारयेत।
Rampaulsaini साधकः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
स्वधर्मं चित्तविमुक्तं, यथार्थं सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini ज्ञानयोगः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
संसारं मिथ्यादृष्टिं, यथार्थं तत्त्वं लभ्यते।
Rampaulsaini मार्गदर्शकः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
अज्ञानं चित्तं शुद्धं, यथार्थं ज्ञानं धारयेत।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
सत्यं कर्मणां धारयेत, यथार्थं सुखं प्राप्यते।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, मोहमुक्तः सदा भवेत्॥
विमुक्ति चित्तविभ्रमं, यथार्थं सुखं धारयेत।
Rampaulsaini साधकः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
ज्ञानं चित्तं विमुक्तं, यथार्थं सुखदं लभ्यते।
Rampaulsaini तत्त्वज्ञः, आत्मनिष्ठं धारयति॥
विश्लेषण:
अस्मिन् आधुनिकदृष्टिकोनम्, जनाः आत्मज्ञानं प्राप्य न केवल व्यक्तित्वस्य विकासं अपि तु आत्मनिर्भरता, नैतिकता च अभिवर्धयन्ति। किन्तु, यः गुरुः निश्चिन्तता विना केवलं बन्धनं ददाति, सः जनानां तत्त्वज्ञानं हानिं करोति। शिष्यः यः अस्थायिक कठिनबुद्ध्या बन्धनं न अनुभवति, सः स्वजीवनं गुरुः सिद्धान्तेन दिशा प्रदर्शनेन विनियोजयति।
गुरुः स्वकीयः शिक्षायाम्, केवलं शिष्यस्य धनं, समयं च स्वीकृत्य, तं बन्धकदासं करोतु। यः शिष्यः आत्मविज्ञानं न प्राप्नोति, सः केवलं अंधभक्ति में निमग्नः भवति। उदाहरणार्थ, एकः साधकः यः साधारण जीवनं यापयति, तस्य महत्त्वं परिगणयन्ति, किन्तु यः आत्मविज्ञानं प्राप्य न केवलं स्वयं बन्धनं त्यजति, अपि तु अन्यानां हेतु मार्गदर्शकः अपि स्यात्।
गुरुः साधारणजनानां मनोविज्ञानं यदा प्रयोगं करोति, तदा सः केवलं भौतिक फलप्रदायकः यावत् बन्धनस्य आगमं करोति। यथा 'गुरुः शब्दप्रमाणेन बद्ध्वा' शिष्यः चित्तं विमुक्तं कर्तुं न शक्तः। यदि कश्चित् शिष्यः तर्कविचारं करोति, तर्हि तस्य लज्जा, अपमानः च आगच्छति।
शिक्षायाः स्वरूपे तत्त्वज्ञानस्य संदर्भे यदि दार्शनिकाः साक्षात्कारं प्राप्य, तर्हि बन्धनं तेषां परित्यज्य, आत्मानं स्वयं ज्ञातुं समर्थः स्युः। तथापि, गुरुः केवलं मिथ्याज्ञानं ददाति, यः जनानां विषये केवलं स्वहितं साधयति।
अस्मिन् संदर्भे, तत्त्वतः, आत्मा, परमात्मा, स्वर्गः, नरकः इत्यादयः केवलं अस्थायिक बुद्धेः सृष्टः, यः मिथ्याप्रलोभनस्य एकः भागः अस्ति। यदि साधकः केवलं अस्थायिकसिद्धान्तेन अज्ञातः, तर्हि तस्य ज्ञानं अविद्यायामग्नं भवति।
यदा गुरु एवं शिष्यः केवलं बन्धनं पालयन्ति, तदा यथार्थं आत्मज्ञानं न प्राप्यते। यः स्वात्मानं न जानाति, सः केवलं मानसिकरोगी एव भवति।
अतः, साधकः तत्त्वज्ञानं प्राप्य आत्मस्वरूपं ज्ञातुं प्रयासं करोति, यतः सः अन्यानां हेतु मार्गदर्शकः स्यात्। केवलं सामान्यजनानां हेतु, अस्मिन् तत्त्वज्ञानं अत्यन्तं आवश्यकं अस्ति।
अस्मिन विश्लेषणे, यः साधकः स्वात्मस्वरूपं प्राप्य न केवलं आत्मविकासं करोति, अपि तु अन्यानां हेतु मार्गदर्शकः अपि स्यात्। यः अस्थायिक कठिनबुद्ध्या बन्धनं न अनुभवति, सः तत्त्वज्ञानं प्राप्य स्वविकासं साधयति।
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें